Geschreven door: Jasper van de Sande.
Het doneren van bloed bestaat al sinds de 17e eeuw. In die tijd begreep men al de essentie van bloed voor het in leven blijven van de mens.1 Veel onderzoek heeft ertoe geleid dat hedendaagse bloeddonaties naar behoren verlopen, welke in Nederland voornamelijk via bloedbank Sanquin gaan. Naast standaard bloeddonaties is het ook mogelijk om plasma, bloedplaatjes en stamcellen te doneren.2 In Nederland zijn er echter nog steeds te weinig mensen die bloed doneren. Sommigen hebben angst voor naalden of om flauw te vallen. Degenen die dit echter wel durven te trotseren, redden hiermee mensenlevens. Op dit moment zijn er ongeveer vierhonderdduizend Nederlanders die vrijwillig een aantal keer per jaar bloed afstaan. Hiermee kan jaarlijks ongeveer tweehonderdvijftigduizend patiënten geholpen worden.3 Mede door vergrijzing wordt er echter verwacht dat de vraag naar bloeddonaties in de komende jaren zal stijgen. Ook zal een groot deel van de bestaande donoren niet meer mogen doneren. Er geldt namelijk een maximumleeftijd voor donaties. In Nederland ligt deze momenteel op 80 jaar. Dat er meer mensen nodig zijn die bloeddonor worden, staat als een paal boven water. Maar wordt de doelgroep voor werving wel goed genoeg bereikt? Wat voor ontwikkelingen zien we in de afgelopen jaren met betrekking tot bloeddonaties?

In Nederland gold lange tijd dat een bloeddonor tussen de 18-60 jaar oud dient te zijn. Sinds april 2018 ligt de maximum leeftijd op 80 jaar. Dat deze maximum leeftijd regeling bestaat, is als zelfbescherming voor de ouderen. Ouderen hebben in verhouding veel meer last van bijwerkingen na het verliezen van bloed. Aangezien 70-plussers tegenwoordig veel fitter zijn, is na onderzoek door Sanquin uitgewezen dat deze mensen toch in aanraking kunnen komen voor bloeddonaties.4 Een medische keuring moet wel eerst ondergaan worden. Waar in Nederland Sanquin actief is als bloedbank, is dat in België het Rode Kruis. In België heeft de Minister van Volksgezondheid, Maggie de Block, het leeftijdslimiet voor bloeddonoren definitief afgeschaft (5 februari 2019).5 De wetswijziging levert ongeveer achtduizend donoren op die in de komende jaren bloed kunnen blijven geven. Er zijn wel een paar eisen aan de wet. Zo moet de donor al voor het 66e levensjaar voor het eerst bloed gedoneerd hebben en mag de laatste donatie niet langer dan drie jaar geleden zijn. Andere landen, zoals het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Canada gingen België voor in het afschaffen van een leeftijdslimiet voor bloeddonaties. De effecten van de wetswijziging in deze landen wijzen effectief uit.In België zal dit op zijn verloop ook gaan uitwijzen.

Ook worden er diverse acties ondernomen om meer mensen bloeddonor te maken. Zo werd er bijvoorbeeld in september 2018 door Sanquin in samenwerking met een gamebedrijf campagne gevoerd.6 Dit leverde bloedbank Sanquin ruim driehonderd extra donoren op. Het waren vooral mannen tussen de 18-35 jaar die ervoor kozen bloeddonor te worden in ruil voor een in-game item. De actie is geslaagd, aangezien normaal veel meer vrouwen zich aanmelden als bloeddonor. Bij dergelijke acties wordt echter wel de vraag opgeroepen of het ethisch verantwoord is. Het geven van een game cadeau zou namelijk mee kunnen spelen in de keuze om bloeddonor te worden, terwijl het geven van bloed als een geheel vrijwillige keuze bevonden wordt.7 Sanquin heeft echter aangegeven dat de beloning al verkregen werd na de keuring, het moment dat iemand getest wordt of diegene gezond en geschikt is om bloed te geven. Verschillende docenten in de ethiek hebben hierop gereageerd. De Europese richtlijnen verbieden namelijk rechtstreekse betaling voor deze vorm van doneren. Zijn dergelijke (belonings)acties ethisch verantwoord of zouden ze voorafgaand getoetst moeten worden?

Een andere discussie die speelt als het om bloeddonaties gaat, is homoseksualiteit. In Nederland geldt dat homoseksuelen alleen bloed mogen geven als ze twaalf maanden geen seks hebben gehad. Hierbij is er de kans op het overdragen van HIV. Tussen Sanquin en COC, de Nederlandse belangenvereniging voor lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders, is al enige tijd discussie. Mensen kunnen deze kwestie namelijk opvatten als discriminatie. In september 2018 heeft Minister Bruins aangekondigd in de toekomst soepeler om te willen gaan met bloed- en weefseldonaties door homoseksuelen.8 In Denemarken geldt vanaf 2019 een nieuwe regeling. De termijn van twaalf maanden wordt teruggebracht naar vier maanden. Minister Bruins wilt aan de hand van de wijzigingen in Denemarken afwachten of het nieuwe model aanslaat en of de Raad van Europa een positief rapport hierover uitbrengt. In het Verenigd Koninkrijk is afgelopen jaar de termijn van twaalf maanden naar drie maanden gegaan. Het COC Nederland is nog niet helemaal tevreden. “De windowperiode waarmee je kan zeggen of er wel of geen HIV in bloed zit, is 12 dagen,” geeft COC Nederland aan na een onderzoek in samenwerking met de Universiteit van Maastricht.9 In 2015 had Sanquin hun beleid aangepast met betrekking tot homoseksuelen. Daarvoor was het niet toegestaan om als homoseksuele in Nederland bloed te doneren. Sanquin heeft aangegeven het huidige donor selectiebeleid aan te gaan passen mocht daar genoeg aanleiding toe zijn. De ontwikkelingen in het Verenigd Koninkrijk en Denemarken worden op de voet gevolgd. Later in 2019 zal duidelijk worden hoe deze kwestie uit zal pakken.

Naar aanleiding van diverse ontwikkelingen omtrent bloeddonaties worden verschillende vragen opgeroepen. Waarom zou jij wel of geen bloeddonor worden? Zijn er manieren waarop Sanquin en andere bloedbanken meer mensen kunnen bereiken en overtuigen om bloeddonor te worden? Zijn de eisen voor bloeddonaties terecht, of zijn er mogelijkheden tot versoepeling zodat er meer mensen bloeddonor kunnen worden? En is het huidige systeem in Nederland goed of zou hierin verbetering plaats kunnen vinden? Er zijn veel vragen mogelijk over bloeddonaties. Elke vraag roept verschillende meningen maar ook ethische vraagstukken op. Dat er veel discussie mogelijk is over bloeddonaties in Nederland is niet onopvallend gebleven. Nederland staat echter wel voorop met de belangen en gezondheidsoverwegingen om veilig om te gaan met bloeddonaties. Uiteindelijk blijft het belangrijkste van bloed doneren dat hiermee mensenlevens gered kunnen worden.

Bronnen
1 https://www.doctena.com/blog-nl/alles-wat-je-moet-weten-over-bloeddonatie/
2 https://www.sanquin.nl/voor-donors/soorten-donaties?r36:u_u_i_d=923a2ad0-0348-437e-a7e2-7d4a993c400e
3 https://www.gezondheidsplein.nl/dossiers/bloed-doneren/item68644
4https://www.maxvandaag.nl/sessies/themas/gezondheid-sport/leeftijdsgrens-bloeddonor-naar-80-jaar/
5https://www.demorgen.be/binnenland/de-block-schaft-leeftijdslimiet-voor-bloeddonoren-af-bd0be369/?referer=https://www.google.com/
6 https://www.nu.nl/games/5456798/gamecampagne-levert-sanquin-driehonderd-nieuwe-bloeddonoren.html
7https://www.destentor.nl/zutphen/sanquin-maakt-van-bloed-geven-een-spelletje~a3c2c3b8/
8 https://www.ad.nl/politiek/minister-overweegt-minder-strenge-regels-voor-homo-s-bij-bloeddonatie~a8ed1c83/
9 https://pauw.bnnvara.nl/nieuws/bloeddonatie-door-homo-en-biseksuele-mannen-moet-makkelijker